Rak odbytu
Jest to nowotwór złośliwy występujący w obrębie kanału odbytu, który stanowi ostatni fragment jelita grubego. Powstaje zazwyczaj na podłożu nabłonka płaskiego (ok. 90%), rzadziej na podłożu nabłonka gruczołowego. Należy odróżnić raka kanału odbytu od raka brzegu odbytu, który jest odrębną jednostką chorobowa zaliczaną do nowotworów skóry.
Rak płaskonabłonkowy odbytu, podobnie jak rak szyjki macicy, jest przede wszystkim związany z zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Trzeba także pamiętać, że rak odbytu cechuje się odmiennym przebiegiem oraz sposobem leczenie niż rak jelita grubego. Ponadto, rak odbytu jest często błędnie diagnozowany lub diagnoza jest znacznie opóźniona z powodu leczenia podejrzewanej innej łagodnej choroby odbytnicy (np. hemoroidów). Aby uniknąć opóźnienia diagnostycznego, konieczne jest skierowanie pacjenta z uporczywą, trudną do wyleczenia lub nietypową chorobą odbytu do specjalisty chirurga, lub proktologa.
Jak często występuje rak odbytu?
Rak odbytu występuje rzadko, chociaż w ciągu ostatnich lat notuje się wzrost częstości występowania tego nowotworu. Rak odbytu stanowi około 2,5% wszystkich nowotworów układu pokarmowego. W Polsce notuje się 200-280 nowych przypadków rocznie. Rak odbytu występuje głównie u osób powyżej 60 roku życia, częściej u kobiet.
Jakie są czynniki ryzyka zachorowania na raka odbytu?
Najbardziej istotnym czynnikiem ryzyka jest infekcja wirusem HPV, która wykrywana jest w ok. 85% przypadków raka odbytu. Inne ważne czynniki ryzyka to: palenie tytoniu, infekcja wirusem HIV, ryzykowne zachowania seksualne (seks analny, duża ilość partnerów seksualnych), przebyty rak szyjki macicy, pochwy lub sromu, leczenie immunosupresyjne po przeszczepie organów.
Jakie są objawy raka odbytu?
Najczęściej występującymi objawami są: krwawienie z odbytu (występuje u ok 50% pacjentów), świąd, dolegliwości bólowe oraz widoczny i wyczuwalny guz. Takie objawy są wysoko alarmujące i bezwzględnie wymagają konsultacji lekarskiej w celu diagnostyki z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego.
Nowotwór ten może mieć również formę owrzodzenia lub szczeliny o twardych brzegach. Podobieństwo do innych łagodnych chorób odbytu, takich jak: żylaki odbytu, ropień odbytu czy szczelina odbytu nakazują uważną diagnostykę różnicową. Czasem pierwszym zauważonym objawem przez pacjenta może być guzek w pachwinie (powiększony węzeł lub węzły chłonne) – wówczas potwierdzenie raka świadczy o jego wysokim zaawansowaniu.
Jak zdiagnozować raka odbytu?
Konieczne jest przeprowadzenie specjalistycznego badania proktologicznego, wykonanie rektoskopii (endoskopii końcowego odcinka jelita grubego) oraz pobranie wycinka do badania histopatologicznego. Badanie wymazu z odbytu i szyjki macicy można wykonać w celu udokumentowania obecności HPV. Zaleca się także wykonanie tomografii komputerowej brzucha i miednicy w celu wykluczenia przerzutów do węzłów chłonnych lub innych narządów. U pacjentów z rakiem płaskonabłonkowym odbytu zaleca się również wykonanie pełnego badania kolonoskopowego, ponieważ w momencie rozpoznania raka odbytu stwierdza się w 15% przypadków współwystępowanie nowotworu jelita grubego.
Jak leczy się raka odbytu?
Obecnie standardem leczenia raka kanału odbytu jest chemioradioterapia. Takie postępowanie jest skuteczne u 80-90% pacjentów. Operacja odgrywa ograniczoną rolę w leczeniu tego nowotworu. Rozległy zabieg operacyjny wykonywany jest u pacjentów z miejscowo zaawansowaną chorobą, chorobą oporną na leczenie, nietrzymaniem moczu lub innymi szczególnymi czynnikami. Decyzję o leczeniu operacyjnym podejmuje się w każdym przypadku indywidualnie, zwracając uwagę na objawy i obciążenia pacjenta.
Po leczeniu z powodu raka odbytu pacjent pozostaje w stałej kontroli, a wizyty w pierwszych 2-3 latach po zakończonym leczeniu powinny odbywać się co 2-3 miesiące.
Czy są skuteczne metody zapobiegania rozwojowi raka kanału odbytu?
Najbardziej skuteczną metodą zapobiegania rozwojowi raka kanału odbytu jest szczepienie przeciwko HPV, zwłaszcza kobiet i dziewczynek (szacuje się, że w ten sposób można uniknąć 80% zachorowań). Szczepionka ta, zwłaszcza 9-walentna, zmniejsza ryzyko rozwoju także wielu innych łagodnych chorób i nowotworów. W przypadku populacji o wysokim ryzyku zachorowania, np. osoby zakażone wirusem HIV, wskazane jest wykonywanie regularnych kontroli anoskopowych.
Źródła:
PDQ Adult Treatment Editorial Board. Anal Cancer Treatment (PDQ®): Health Professional Version. February 1, 2018.
Scholefield JH, Hickson WG, Smith JH, Rogers K, Sharp F. Anal intraepithelial neoplasia: part of a multifocal disease process. Lancet. 1992 Nov 21. 340 (8830):1271-3.
Grulich AE, Poynten IM, Machalek DA, Jin F, Templeton DJ, Hillman RJ. The epidemiology of anal cancer. Sex Health. 2012 Dec. 9 (6):504-8.
Steele SR, Varma MG, Melton GB, Ross HM, Rafferty JF, Buie WD, et al. Practice parameters for anal squamous neoplasms. Dis Colon Rectum. 2012 Jul. 55 (7):735-49.