Nowotwory skóry

Nowotwory skóry dzieli się ze względu na ich pochodzenie komórkowe – zmiany naskórkowe (raki skóry: rak płaskonabłonkowy, zwany także kolczystokomórkowym, i rak podstawnokomórkowy) oraz zmiany z komórek barwnikowych (melanocytów), czyli czerniak złośliwy. Zmiany nowotworowe występują zwykle po 50. roku życia i stanowią do 10% wszystkich nowotworów złośliwych.

• Rak płaskonabłonkowy jest dość częstym nowotworem u starszych osób, występującym częściej u mężczyzn.

• Rak podstawnokomórkowy jest powoli rosnącym rakiem, rzadko dającym przerzuty, występuje około 4 razy częściej, niż rak płaskonabłonkowy. Obie wspomniane zmiany nowotworowe pojawiają się zazwyczaj w skórze eksponowanej na promieniowanie słoneczne.

Jakie są przyczyny raków skóry?

Wymienia się wiele czynników ryzyka: promieniowanie słoneczne (UV), narażenie na czynniki chemiczne, promieniowanie jonizujące, przewlekłe owrzodzenia i blizny po oparzeniach. Najważniejszym jest jednak promieniowanie ultrafioletowe (UV). Dlatego też rak podstawnokomórkowy jest rozpoznawany 40 razy częściej w regionach o dużym nasłonecznieniu rocznym (np. w Australii) niż w Europie Północnej. Szczególnie narażeni są albinosi i pacjenci z zespołem skóry pergaminowej. Rak skóry rzadko rozpoznaje się u osób rasy czarnej czy żółtej. Zauważono także częstsze występowaniu raków skóry u osób o włosach blond lub rudych, niebieskich oczach i licznych piegach.

Jakie są objawy raków skóry?

Rak płaskonabłonkowy objawia się jako guzek o różnej wielkości, który może ulegać owrzodzeniu. Wcześniej, jako zmiana przedinwazyjna, może mieć charakter dobrze odgraniczonej, czerwonej, łuszczącej się płytki. Może pojawić się w każdym miejscu, jednak najczęściej rozwija się w obrębie skóry poddanej działaniu promieni słonecznych (policzki, uszy, dolna warga, ręce). W późniejszym etapie nowotworu może pojawić się owrzodzenie i krwawienie, co świadczy o wysokim stopniu zaawansowania.

Z kolei rak podstawnokomórkowy ma postać perłowej grudki i dodatkowo często widać poszerzone naczynia podnaskórkowe. Prawie wszystkie zmiany tego typu rozwijają się na skórze twarzy (typowo: nos, kąty oczu, powieki, czoło).

Jak rozpoznaje się raki skóry?

Rak płaskonabłonkowy jest wykrywany zazwyczaj, gdy jest jeszcze mały i można go wyciąć z odpowiednim marginesem zdrowej tkanki. W mniej niż 5% przypadków rozpoznaje się przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych. W celu oceny zajęcia węzłów wykonuje się tomografię komputerową. Najwyższy stopień złośliwości udokumentowano przy rozwoju raka na podłożu blizn, przewlekłych stanów zapalnych i miejsc drażnionych.

Rak podstawnokomórkowy rośnie bardzo wolno, ale czasem może naciekać w głąb tkanek i dawać przerzuty. Dlatego też należy obserwować wszystkie zmiany na skórze, a przy każdym podejrzeniu nowotworu wyciąć zmianę.

Jak leczy się raki skóry?

W leczeniu najczęściej stosuje się chirurgiczne usunięcie zmiany z odpowiednim marginesem. W większości przypadków aspekt estetyczny jest dobrze zachowany, jedynie w zmianach późno rozpoznanych i leczonych możliwe jest konieczne wykonanie bardziej złożonych zabiegów rekonstrukcyjnych. W leczeniu stosuje się także radioterapię, przy czym jest ona przeciwskazana w leczeniu okolic oczu oraz nad chrząstkami.

Wybór metody leczenia zależy od wielkości guza, lokalizacji i stopnia złośliwości. Zajęte przez przerzuty węzły chłonne są wskazaniem do ich wycięcia, a gdy wynik histopatologiczny wyciętej zmiany wskazuje na naciekanie poza torebkę węzła, wskazana jest radioterapia danej okolicy.

W szczególnych przypadkach lekarz może zaproponować także inne metody leczenia. Kriochirurgia polega na niszczeniu tkanek za pomocą niskich temperatur (zazwyczaj ciekłym azotem) i wykorzystuje się ją w wybranych postaciach raka podstawnokomórkowego. Metodą nieinwazyjną jest terapia fotodynamiczna (wykorzystanie substancji fotouczulającej i światła) i ma zastosowanie w leczeniu wczesnych zmian raków skóry. W przypadku małych guzków o średnicy do 5 mm można wykorzystać terapię laserową laserem CO2. Należy mieć jednak na uwadze fakt, że w przypadku tych metod nie ma możliwości przeprowadzenia badania histopatologicznej (w tym oceny radykalnego usunięcia zmiany), bo tkanka zostaje zniszczona.

Wybór metody leczenia wybierany jest indywidualnie do każdego pacjenta przez doświadczonego chirurga i onkologa. Po leczeniu zaleca się wizyty kontrolne co ok. 3 miesiące w pierwszym roku po zabiegu, a później co pół roku w celu oceny okolicznych węzłów chłonnych oraz badaniu skóry pacjenta.

Nowotwór złośliwy – czerniak

Czerniak to nowotwór złośliwy, który wywodzi się z komórek barwnikowych (melanocytów). Pomimo spadku zachorowalności i śmiertelności z powodu tego nowotworu, częstość występowania czerniaka ciągle rośnie (np. w Szkocji odnotowano 100% wzrost w ciągu ostatnich 10 lat). Czerniak złośliwy stanowi zaledwie 1-3% wszystkich nowotworów złośliwych jest on ważną i wciąż bagatelizowaną przez pacjentów chorobą.

Jakie są przyczyny czerniaka?

Czerniak występuje częściej u kobiet i w starszym wieku, najczęściej na kończynach dolnych oraz skórze głowy i szyi. Głównym czynnikiem predysponującym, podobnie jak w rakach skóry, jest ekspozycja na promieniowanie słoneczne (szczególnie UV-B). Oparzenie słoneczne we wczesnym dzieciństwie oraz promieniowanie UV od lamp używanych w solariach to kolejne ważne czynniki ryzyka rozwoju czerniaka. Około 50% zmian powstaje w obrębie istniejących już znamion barwnikowych. Udowodniono, że im większa liczba znamion, tym większe ryzyko, zwłaszcza gdy potwierdzone jest występowanie czerniaka złośliwego w rodzinie.

Jakie są objawy czerniaka?

Rozróżnia się trzy typy czerniaka, które mogą różnić się objawami. Najczęstszy typ to szerzący się powierzchownie – zmiana jest lekko uniesiona, o nieregularnych brzegach, często zauważalne jest zróżnicowanie kolorów. Kolejny typ powstaje w obrębie plamy soczewicowatej. Ma czerwonobrązowy kolor, powoli się rozrasta na przestrzeni lat. O zezłośliwieniu zmiany może świadczyć pojawienie się grudek w obrębie plamy.

Ostatnim typem jest postać guzkowa, która często występuje na kończynach dolnych u kobiet w postaci uniesionego i mocno zabarwionego guzka, który rozrasta się z biegiem czasu (na wysokość i na szerokość). Cechą charakterystyczną jest swędzenie i pokrycie strupem. Czerniak może objawiać się także jako przerzuty do węzłów chłonnych (powiększone i twarde węzły) czy jako przerzut do płuc, wątroby i mózgu.

Rozpoznanie i leczenie czerniaka

Rozpoznanie ustala się na podstawie wycięcia podejrzanej zmiany. Należy szczególnie podkreślić, że nie należy wykonywać biopsji podejrzanych zmian. Biopsja może być wykonana jedynie w przypadku pacjentów z rozsianą chorobą celem potwierdzenia histopatologicznego. Badanie histopatologiczne określa stopień zaawansowania nowotworu i pozwala zaplanować leczenie.

Przy podejrzanych węzłach chłonnych wykonuje się wycięcie węzła chłonnego tzw. wartowniczego (ang. sentinel lymph node). W przypadku zajęcia węzła chłonnego wartowniczego należy rozważyć wycięcie regionalnej grupy węzłów chłonnych.

Biopsję lub wycięcie węzła wartowniczego wykonuje się przy rozpoznaniu wielu chorób nowotworowych w celu ustalenia zaawansowania nowotworu i ryzyka powstałych przerzutów. Węzeł wartowniczy to najprościej mówiąc najbliższy węzeł chłonny, do którego spływa chłonka z okolic zmiany nowotworowej. Bioptat wysyła się do badania histopatologicznego w celu ustalenia obecności komórek nowotworowych. Jest to badanie bardzo istotnie, gdyż w wielu przypadkach mówi nam o złośliwości nowotworu, a co za tym idzie o rokowaniu, a także pomaga wybrać odpowiednią metodę leczenia.

W przypadku podejrzeń przerzutów należy wykonać dodatkowe badania – tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny. Czasami potrzebne jest dalsze leczenie wykorzystujące chemioterapię lub immunoterapię. W takiej sytuacji specjalista onkolog podchodzi indywidualnie do każdego pacjenta, wybierając jak najkorzystniejszą metodę.

Potwierdzone zmiany nowotworowe nie powinny być leczone laseroterapią, elektrokoagulacją, czy krioterpią! Po usunięciu zmiany konieczna jest jednak stała kontrola.

 

Źródła:

Howell JY, Ramsey ML. Cancer, Squamous Cell, Skin. 2017 Jun.

Edge SB, Byrd DR, Compton CC, eds. Cutaneous squamous cell carcinoma and other cutaneous carcinomas. AJCC Cancer Staging Manual. 7th ed. New York, NY: Springer; 2009. 301-9.

Lazarev S, Gupta V, Hu K, Harrison LB, Bakst R. Mucosal melanoma of the head and neck: a systematic review of the literature. Int J Radiat Oncol Biol Phys. 2014 Dec 1. 90 (5):1108-18.

Kumar V, Abbas A, Aster J. Robbins Basic Pathology, ninth edition. Elsevier Inc. 2013, ISBN 978-1-4377-1781-5

Garden O, Brandbury A, Forsythe J, Parks R. A Davidson Title. Principles & Practice of Surgery. Elsevier Ltd. 2012, ISBN 978-0-7020-4316-1